|
Μία πόλη με 3000 χρόνια ιστορίας.
Το όνομα της πόλης έχει φρυγική καταβολή και σημαίνει
πύργος μέσα στο νερό ή πόλη πάνω στο νερό. Το 814 π.χ ο ΚΑΡΑΝΟΣ ο πρώτος
Μακεδόνας Βασιλιάς (Αρχέλαος) την κάνει πρωτεύουσα του πρώτου βασιλείου
των Μακεδόνων και οι τύχες της πόλης ταυτίζονται με την ιστορία της
Μακεδονίας. Αρχαία, βυζαντινά αλλά και βιομηχανικά ευρήματα μαρτυρούν
την ιστορία της πόλης. Από την ιστορία περνούν οι Ρωμαίοι, οι
Βυζαντινοί, οι Σλάβοι, οι Οθωμανοί, οι Γάλλοι, οι Γερμανοί καθώς και
πολλοί άλλοι.
 Η
περιοχή της Έδεσσας κατοικείται συνεχώς από τους προϊστορικούς χρόνους
(4000πχ-3000πχ). Στις περιοχές "Λόγγος" και "Παράδεισος" (Ηotel Xenia)
έχουν ανακαλυφθεί αρχαιολογικά ευρήματα και οι ανακαλύψεις για ανθρώπινη
ύπαρξη στην περιοχή είναι συνεχείς. Στην διάρκεια των ιστορικών χρόνων
γίνεται η πρώτη πρωτεύουσα του Μακεδονικού Κράτους. Η Έδεσσα βρίσκεται
σε δύο επίπεδα στην ακρόπολη (σημερινή θέση) και στην κυρίως πόλη (θέση
"Λόγγος). Εικάζεται ότι εδώ ήταν οι ΑΙΓΕΣ όπου ο Φίλιππος Β' δημιούργησε
την αυτοκρατορία που ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ έφτασε μέχρι τις Ινδίες. Στην
πόλη υπάρχει βουλευτήριο, γυμνάσιο αλλά και ναοί του Διός Υψίστου, του
Πατρίου Διονύσου και της Θεάς Μα Ανεικήτου. Αλλα μνημεία μαρτυρούν την
λατρεία της Θεάς Αρτεμις Αγροτέρας και του φρυγικού θεού Σαβάζιου. Το
6ο-5ο πχ η πόλη εξελίσσεται με ακρόπολη και κάτω πόλη.
Η Αρχαία Έδεσσα αποτέλεσε μία σημαντική πόλη της
αρχαιότητας (nobilis και αξιόλογος κατά τους αρχαίους συγγραφείς Τίτιο
Λίβιο και Διόδωρο Σικελιώτη ) κτισμένη στο φυσικό πέρασμα, όπου ο
πανάρχαιος οδικός άξονας που από τον 2ο αι πχ ονομάστηκε ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ
εγκαταλείπει την κάτω πεδινή και ανηφορίζει προς την άνω ορεινή
Μακεδονία. Αδιάψευστος μάρτυρας αποτελεί το ανάγλυφο του ΧΟΙΡΟΥ του
ΠΑΣΟΙΦΙΛΟΥ, ο οποίος, σύμφωνα με την επιγραφή, μαζί με τον κύριο του
διέτρεξε την Εγνατία οδό απο το Δυρράχιο έως την Εδεσσα για να
συμμετάσχει στην μεγάλη μακεδονική γιορτή των φαλλοφοριών (γιορτή
αφιερωμένη στον θεό Διόνυσο)
Ο τόπος όπου αναπτύχθηκε η πόλη στην άκρη του βράχου
της σημερινής Έδεσσας και στην κατάφυτη κοιλάδα του Λόγγου, διακρίνεται
για τις φυσικές του ομορφιές και σφραγίζεται από την αέναη ροή των
νερών, που στις ημέρες μας έχουν διαμορφωθεί στους πασίγνωστους
εδεσσαϊκούς καταρράκτες.
Η επιλογή έγινε εξαιτίας των νερών, που προσέφεραν
οχυρότητα και γονιμότητα, αλλά ταυτόχρονα ελήφθη υπ'όψη και η η
καταστροφική τους δράση. Η μαρτυρία του Στέφανου Βυζάντιου επιβεβαιώνει
: "Έδεσσα, πόλις της Συρίας, διά των υδάτων ρύμην ούτω κληθείσα, από της
Μακεδονίας" (=Έδεσσα πόλη της Συρίας, που ονομάστηκε έτσι από την ορμή
των νερών όπως η Έδεσσα της Μακεδονίας).
Με την κατάκτηση από τους Ρωμαίους (168πχ-130πχ) η
Εγνατία οδός περνά από την Έδεσσα στην μέση της διαδρομής Θεσσαλονίκη –
Μοναστήρι. Στην πόλη λειτουργεί Νομισματοκοπείο (27πχ-249μχ) ενώ λίγο
αργότερα την πρωτοχριστιανική περίοδο η πόλη γνωρίζει το χριστιανισμό
μετά από περιοδείες του Αποστόλου Παύλου στην Μακεδονία. Τον 4ο αι μχ
ιδρύεται επισκοπή Εδέσσης υπαγόμενη στην Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Και οι
δύο περιοχές υπάγονται στην δικαιοδοσία του Πάπα της Ρώμης. Στα τέλη του
4ου αι η Έδεσσα ανήκει στην περιοχή "Μακεδονία Πρώτη" ως τμήμα της
Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ενώ επίσκοποί της συμμετέχουν στις
οικουμενικές συνόδους με πρώτο γνωστό επίσκοπο τον Ισίδωρο (691-692). Το
731- 733 ο Αυτοκράτορας Λέων Γ' ο Ισαυρος αποσπά την περιοχή από την
εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Πάπα της Ρώμης.
Την περίοδο ίδρυσης της αγιορείτικης κοινότητας η
Έδεσσα αναφέρεται ως περιοχή στο έργο "Περί Θεμάτων" του αυτοκράτορα
Κωνσταντίνου Ζ' ως περιοχή της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
(Βυζάντιο). Λίγο αργότερα την πόλη καταλαμβάνει ο Σαμουήλ και την κάνει
έδρα του προσωρινού κράτους του και της αρχιεπισκοπής. Στο μεταξύ ήδη
έχει αρχίσει νωρίτερα η χρήση του ονόματος Βοδενά (από την λέξη voda=βόδα=γουοδα=γιδορ=Hydor=νερό=Water)
που σημαίνει τι άλλο, πόλη των νερών, υδατούπολη. Οι μάχες μεταξύ
Βυζαντινών & Βουλγάρων μαίνονται με συνεχείς ανακαταλήψεις και την
περίοδο της 4ης σταυροφορίας (1204) η Έδεσσα υπάγεται στο Λατινικό
Βασίλειο της Θεσσαλονίκης υπό τον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό. Λίγο
αργότερα η Έδεσσα υπάγεται στο δεσποτάτο της Ηπείρου υπό του Δεσπότη της
Ηπείρου Θεόδωρο και το 1252 ιδρύεται το Δεσποτάτο των Βοδενών. Λίγο
αργότερα η Έδεσσα βρίσκεται ως αντικείμενο διαμάχης μεταξύ του Μιχαήλ Η'
Παλαιολόγου και του μετέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ' Κατακουζηνού.
 Το 1341 τα Βοδενά πολιορκούνται από τους Σέρβους και
τον Στέφανο Ντουσάν. Οι μάχες μεταξύ Βυζαντινών & Σέρβων με συνεχείς
ανακαταλήψεις μαίνονται έως την οριστική κατάληψη από τους Σέρβους. Την
περίοδο αυτή καταστρέφονται τα τείχη της πόλης και πολλά δημόσια και
ιδιωτικά κτίρια. Οι Εδεσσαίοι εξανδραποδίζονται & η πόλη αρχίζει να
χτίζεται στην σημερινή της θέση στην παλιά ακρόπολη της Έδεσσας, το
γνωστό σε όλους Θεοφρούρητο κάστρο των Βοδενών.
Το
1389 η πόλη μετά από πολιορκία περνά στα χέρια των οθωμανών και ξεκινά η
οθωμανική της περίοδος. Το 1395 την χτυπά ένας μεγάλος σεισμός ο οποίος
προκαλεί ένα ρήγμα στην λίμνη έξω από το τείχος της ακρόπολης.
Καταστρέφεται η κάτω πόλη από την δύναμη των νερών και η Έδεσσα πλέον
κατοικείται στην Άνω πόλη (σημερινή θέση). Διασώζεται ο καθεδρικός ναός
της Αγίας Σοφίας που αργότερα μετονομάσθηκε σε Κοίμηση της Θεοτόκου και
ο μικρός ναός Πέτρου & Παύλου στην άκρη του βράχου της πόλης. Την
περίοδο αυτή χτίζονται αρκετές εκκλησίες στην γύρω περιοχή. Στα 1660
λειτουργούν δεκάδες νερόμυλοι αξιοποιώντας την δύναμη του νερού. Το 1750
λειτουργεί σχολείο στην Έδεσσα με διδάσκαλους μοναχούς και λίγο αργότερα
η επισκοπή αναβαθμίζεται σε Μητρόπολη Βοδενών και ιδρύεται το πρώτο
σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης το "ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ".
To 1790 γεννιέται στην πόλη ο ελληνιστής
παλαιογράφος Μηνάς Μινωίδης ο οποίος πρώτος μίλησε για
την ανάγκη αναγέννησης των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι Εδεσσαίοι
συμμετέχουν ενεργά σε όλους τους επαναστατικούς αγώνες και στην
επανάσταση του 1821. Το 1872 ιδρύεται ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Βοδενών και λίγο αργότερα ανεγείρεται το "Παρθεναγωγείο"(1877) (ίσως το
1ο σχολείο για κορίτσια) ενώ δέκα χρόνια νωρίτερα είχε λειτουργήσει το "Αρρεναγωγείο"(1872).
Το 1891 σε μια προσπάθεια αυτοδιοίκησης συντάσσεται ο πρώτος κανονισμός
λειτουργίας της "Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Βοδενών" και ένα χρόνο
αργότερα η Έδεσσα συνδέεται σιδηροδρομικώς με το Μοναστήρι & την
Θεσσαλονίκη.
Παράλληλα ξεκινά να λειτουργεί και το πρώτο εργοστάσιο
κλωστοϋφαντουργίας με κινητήρια δύναμη τον "Λευκό Άνθρακα" (=νερό)
ξεκινώντας έτσι η περίοδος βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης. Το 1900
ανεγείρεται το 6ο τζαμί της πόλης το "Γενί Τζαμί" και το ρολόι της
πόλης. Το 1904-1908 ενώ οι μάχες μαίνονται με τους άνδρες του Ελληνικού
& Βουργαρικού Κομιτάτου οι Εδεσσαίοι λαμβάνουν ενεργά μέρος στον
Μακεδονικό Αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Το 1912 λίγο πριν
την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης η Έδεσσα υποδέχεται με το δήμαρχό της
Αλη-Ριζά μπέη τμήματα του Ελληνικού Στρατού και ενσωματώνεται επίσημα
στο Ελληνικό Κράτος ένα χρόνο αργότερα.
Το περίοδο που ακολουθεί η περιοχή γίνεται θέατρο
συγκρούσεων των Σέρβων & Αγγλογάλλων με τους Γερμανοβούλγαρους με
αποκορύφωμα την επική μάχη του Καϊμάκτσαλάν, την μοναδική μάχη της
ευρωπαϊκής ιστορίας που δόθηκε σε υψόμετρο πάνω από 2500μ. Οι Γάλλοι
καταγράφουν την πόλη, την φωτογραφίζουν και την οργανώνουν με υποδομές.
Μαζί φέρνουν και τα χάλκινα όργανα τα οποία αγκαλιάζονται από τους
τοπικούς οργανοπαίκτες και εντάσσονται ως νέο ρεύμα στη τοπική παράδοση
της πόλης
Το 1921 Αρχίζουν Ανασκαφές και αποκαλύπτεται η Αρχαία
Έδεσσα ενώ θεμελιώνεται το γυμνάσιο Έδεσσας (Περικαλλές) και ιδρύεται ο
"Φιλοπρόοδος Σύλλογος Μέγας Αλέξανδρος". Το 1935 μια ‘περίεργη’ μεγάλη
πυρκαϊά καταστρέφει μεγάλο μέρος του κέντρου της πόλης και πλημμύρες
ολοκληρώνουν την καταστροφή ενώ το 1936 συμμετέχει ο πρώτος Εδεσσαίος
στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, ο Δημήτριος Γιάκας. Μέχρι το
1940 υπάρχει μεγάλη βιομηχανική ακμή και η Έδεσσα αποκαλείται Μάντσεστερ
της ανατολής (12000 κάτοικοι 2500 βιομηχανικοί εργάτες). Αιτία οι
πολυάριθμοι μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαθίστανται με την ανταλλαγή των
πληθυσμών στην πόλη και αποτελούν φτηνά εργατικά χέρια.
Το 1940-1944 η πόλη καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς
(Ναζί) και λίγο πριν την αναχώρησή τους καταστρέφεται μεγάλο τμήμα της
συνοικίας Βαρόσι, το Αρρεναγωγείο, και άλλα κτίρια. Την περίοδο αυτή
μεταφέρονται τα νεκροταφεία και έχουμε την πρώτη τουριστική ανάδειξη των
καταρρακτών. Η Έδεσσα λίγο αργότερα θα μπει στην τραγική δίνη του
εμφυλίου πολέμου με αποκορύφωμα την προσπάθεια κατάληψής της από το
Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Το ανθρώπινο κεφάλαιο μετά από 2 παγκόσμιους
πολέμους και έναν εμφύλιο μειώνεται δραματικά και παράλληλα υπάρχει
σημαντικό μεταναστευτικό ρεύμα εντός Ελλάδας και σε άλλες χώρες.
 Το 1951 με την περίφημη ‘ανασυγκρότηση’
κατασκευάζονται τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια στον Άγρα & τον Εδεσσαίο (Βόδα)
ποταμό. Δημιουργείται σταδιακά ο υγρότοπος Αγρα-Βρυτών-Νησίου και
συνδέεται τεχνητά με την Λίμνη Βεγορίτιδα. Η βιομηχανία σταδιακά φθίνει
λόγω κυρίως των δικαιωμάτων του νερού που περιέρχονται στην ΔΕΗ ενώ το
1962 έχουμε την πρώτη περιβαλλοντική διαμαρτυρία για την διάσωση των
Καταρρακτών Έδεσσας. Δυστυχώς χάνονται οι Καταρράκτες του Αγρα.
Παράλληλα οργανώνονται τα Ανθεστήρια και οι πρώτες γιορτές Καρναβαλιού.
Τις Δεκαετίες '70-'80-'90 η Έδεσσα έχει Πολεοδομική,
Τουριστική, Πολιτιστική, Αθλητική και πνευματική ανάπτυξη. Πολλοί είναι
οι συγγραφείς, ποιητές και άνθρωποι της τέχνης που τα ερίσματά τους
ξεκινούν από τους ήχους των νερών της μαγικής πόλης του Βορά, στο
καλύτερο μπαλκόνι της Μακεδονίας.
Το 1982 θεμελιώνεται το Δημαρχείο της πόλης ενώ ένα
χρόνο αργότερα το Βαρόσι θεσμοθετείται ως Παραδοσιακός Ιστορικός
Οικισμός της πόλης. Λίγο αργότερα ιδρύεται η Αναπτυξιακή Εταιρία
Καιμακτσαλάν-Βεγορίτιδας η οποία συντάσσει μεγάλα ευρωπαϊκά προγράμματα
ανάπτυξης. Το 1994 εγκαινιάζεται το Πολιτιστικό Κέντρο ένα σύγχρονο
κτίριο που αποτελεί μέχρι και σήμερα αντικείμενο συζητήσεων για την
μοντέρνα αρχιτεκτονική του. Την ίδια χρονιά ξεκινά την λειτουργία του το
Χιονοδρομικό Κέντρο Βόρας-Καϊμάκτσαλαν, αρχίζει να ξαναζωντανεύει ο
παραδοσιακός οικισμός του Αγίου Αθανασίου και η πόλη αποκτά ιστότοπο στο
διαδίκτυο (www.edessacity.gr)
Το 2004 Ιδρύεται Πανεπιστημιακή Σχολή στην Έδεσσα -
Τμήμα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας ενώ το 2006 ολοκληρώνεται η
πεζοδρόμηση ενός μεγάλου μέρους του κέντρου της πόλης. Το 2012 η πόλη
γιορτάζει τα ‘100 χρόνια ελεύθερη Έδεσσα’ και ξεκινά ένα μεγάλο
πρόγραμμα ανακατασκευής όλων των παραποτάμιων περιοχών και πάρκων της με
στόχο την ανάδειξη των υδάτινων διαδρομών και του βασικού στοιχείου της,
του νερού. Παράλληλα την ίδια χρονιά ολοκληρώνεται η παρέμβαση στο
ιστορικό κτίριο του Μεγάλου Αλεξάνδρου προσφέροντας έναν πολιτιστικό
πνεύμονα στη καρδιά της πόλης. |
