..villages ...

 Η θέση του χωριού είναι εξαιρετική καθώς ήταν πολύ καλά κρυμμένο για προφύλαξη από ληστές με είσοδο σε στενωπό ώστε ο έλεγχος να είναι εύκολος ενώ παράλληλα έχει νότιο-ανατολικό προσανατολισμό για αξιοποίηση των ηλιόλουστων ημερών του χειμώνα με περιορισμό του ψύχους. Στο χωριό δεν υπάρχει καλλιεργήσιμη γή αλλά είναι κοντά σε αυτήν όπως και σε πηγές και ρέματα. 

Η εκκλησία της Αναλήψεως (17ος αι) μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα στην μεγάλη πλευρά της, δεσπόζει στο άκρη του χωριού ενώ το εκκλησάκι του Αγ.Αθανασίου στον ομώνυμο λόφο έχει την θέα της Λίμνης Βεγορίτιδος και των παραλίμνιων χωριών. Αξιόλογο επίσης είναι και το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου όπου πέντε δέντρα ενώνονται σχηματίζοντας ένα ανθρώπινο σώμα, σε ένα χώρο κυριολεκτικά, απόλυτα ενταγμένο στο φυσικό περιβάλλον. 

Το χωριό στην τυπολογία που το βλέπουμε σήμερα κτίσθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα πιθανότατα από Ηπειρώτες κτηνοτρόφους και χτιστάδες που κατέφυγαν εδώ και αποτέλεσε το ανατολικό σύνορο της ζώνης που ήταν υπό τον έλεγχο, ως τσιφλίκι, του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Το παλαιότερο όνομα του ήταν Τσέγανη. Στην περιοχή έχουν βρεθεί διάσπαρτα ίχνη από οικίες και περιτειχίσματα ρωμαϊκών και βυζαντινών κυρίως χρόνων που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία σε μία περιοχή που γειτνίαζε με το πέρασμα της Εγνατίας Οδού. Στην διάρκεια της οθωμανικής περιόδου ο οικισμός είναι καθαρά βουκολικός που ζεί με αυτάρκεια λόγω των πλούσιων κτηνοτροφικών προϊόντων (τυροκομικά, κρέας, μαλλί, υφαντά) αλλά και των αμπελουργικών (κρασί, τσίπουρο) από καλλιέργειες στους πρόποδες του βουνού. 

Ελληνικό σχολείο λειτούργησε μετά το 1870 στα πλαίσια της ευρύτερης προσπάθειας των βαλκανικών χωρών να επιβληθούν στην υπο διάλυση οθωμανική αυτοκρατορία μέσω της εκπαίδευσης. Λίγο πριν την διάλυση της αυτοκρατορίας και της πτώσης του σουλτάνου κατά την διάρκεια του μακεδονικού αγώνα, δόθηκαν μάχες, ανάμεσα στους άντρες του βουλγαρικού και ελληνικού κομιτάτου και πραγματοποιήθηκαν βίαιες συγκρούσεις με τον τουρκικό στρατό. Στον Α' παγκόσμιο πόλεμο η περιοχή βρέθηκε στο επίκεντρο πολεμικών επιχειρήσεων μεταξύ σέρβων και βουλγάρων για την κατάκτηση της κορυφής του Προφήτη Ηλία. Στην διάρκεια της γερμανικής κατοχής αποτέλεσε σημείο συγκέντρωσης αντιστασιακών ομάδων ενώ τις μεγαλύτερες καταστροφές υπέστη κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου όταν εκκενώθηκε σημαντικά από τον εθνικό στρατό για να αποφευχθεί η δυνατότητα τροφοδότησης του δημοκρατικού στρατού. Η φτώχεια, οι πιέσεις στον ντόπιο πληθυσμό και ο αποκλεισμός μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο οδήγησε σε συρρίκνωση τον αριθμό των κατοίκων που κατέφυγαν στην μετανάστευση (ΗΠΑ, Γερμανία, Αυστραλία) ενώ οι λιγοστοί κάτοικοι ασχολήθηκαν αποκλειστικά με την κτηνοτροφία και την υφαντική. Οι μεταφορές γίνονταν με άλογα και μουλάρια και μόνο μετά το '70 όταν δρομολογήθηκε το ιστορικό λεωφορείο Νο74 του 'ΚΤΕΛ Ορεινών Πέλλας' υπήρξε σύνδεση με την Έδεσσα και τα άλλα χωριά. Οι ασχολίες των κατοίκων μέχρι και την οριστική εγκατάλειψή του στα μέσα της δεκαετίας του '80 ήταν κύρια η κτηνοτροφία και η οικοτεχνία ενώ χαρακτηρίζονταν σε πολύ μεγάλο βαθμό από αυτάρκεια λόγω του ιδιαίτερου της γεωμορφολογίας της περιοχής που σήμαινε και συγκοινωνιακό αποκλεισμό ειδικά τις ημέρες του χειμώνα.

 Μετά το 1985 οι κάτοικοι κατεβαίνουν χαμηλότερα και ιδρύουν τον νέο Άγιο Αθανάσιο. Οι σύγχρονες όμως δυνατότητες μεταφοράς και η δυνατότητα επικοινωνίας σε συνδυασμό με τον τουρισμό τους έφεραν και πάλι πίσω στο παλιό χωριό σταδιακά από το 1994 και μετά. Το γνωστό και ως "πέτρινο χωριό" θεωρείται σήμερα μοναδικό για την μακεδονική αρχιτεκτονική με βασικά χαρακτηριστικά την πέτρα, το ξύλο και πολύ λιγότερο το μέταλλο. Όπως και στους περισσότερους ορεινούς οικισμούς της Μακεδονίας η γεωμετρική οργάνωση του χώρου είναι ακανόνιστη. Η τοπική αρχιτεκτονική ακολουθήθηκε από τους ντόπιους κατοίκους σε σημαντικό βαθμό και ενισχύθηκε με σημαντικές επενδύσεις κυρίως λόγω του χαρακτηρισμού ως παραδοσιακός οικισμός το 1992 και της τουριστικής ανάπτυξης από το 1995 έτος έναρξης λειτουργίας του χιονοδρομικού κέντρου στο Καϊμάκτσαλάν. Πολλοί ντόπιοι αλλά και ξένοι, κυρίως Θεσσαλονικείς επιχειρηματίες, επέλεξαν την μόνιμη διαμονή και ενασχόληση με αγροτουριστικές δραστηριότητες στο παλιό χωριό. 

Το κλίμα είναι ηπειρωτικό με θερμοκρασία που δεν ξεπερνά το καλοκαίρι τους 27οC ενώ το χειμώνα δεν πέφτει κάτω από -5οC. Η πρόσβαση γίνεται μέσω της ΕΟ Εδεσσας-Φλώρινας στο δρόμο προς το όρος Βόρας. Σήμερα γίνεται από ασφαλτοστρωμένο δίκτυο και το χωριό απέχει 30 χλμ από την Έδεσσα και 120 χλμ από την Θεσσαλονίκη, ενώ είναι ο κοντινότερος οικισμός, στο Χιονοδρομικό Κέντρο του Βόρα-Καϊμάκτσαλαν (16χλμ) κάτι που αποτέλεσε και σημαντικό παράγοντα για την ανάκαμψή του μέσα από την επιστροφή των ντόπιων και την επανεγκατάστασή τους για ενασχόληση με αγροτουριστικές κυρίως δραστηριότητες. 

Το χωριό σήμερα αριθμεί 300 περίπου μόνιμους κατοίκους και αναπτύσσεται με βάση τις σύγχρονες επιταγές για υψηλού επιπέδου φιλοξενία, διατροφή σε συνδυασμό με την πλούσια σε τυροκομικά και κρέατα, τοπική παραδοσιακή κουζίνα, διασκέδαση σε διάφορα καφέ και οινοπωλεία και υπαίθριες δραστηριότητες (πεζοπορία, ιππασία) εκτός των χειμερινών αθλημάτων στο συγκρότημα του Καϊμάκτσαλάν. Υπάρχουν πολλές χωμάτινες διαδρομές για 4Χ4 που οδηγούν προς τα χωριά Λουτράκι, Κερασιά, Παναγίτσα αλλά και προς την Αχλάδα και το Σκοπό (Φλώρινα) δίπλα από τα απομεινάρια του κάστρου της Σέτινας. Το δάσος του Καϊμάκτσαλάν αποτελεί σημαντικό βιότοπο και περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους που έχει αναγνωρισθεί ως προστατευόμενη περιοχή με το NATURA 2000 και έχει ενταχθεί στο δίκτυο CORINE. Εάν καθήσει κανείς σε κάποιον από τους δασικούς δρόμους για λίγα λεπτά ακίνητος θα νιώσει τους ήχους του δάσους και πιθανόν και περίεργες παρουσίες όπως ζαρκάδια, ελάφια, λαγούς, αγριογούρουνα … σπανιότερα και αρκούδες (αποφεύγουν διακαώς την ανθρώπινη παρουσία). Το κυνήγι επιτρέπεται μόνο με άδεια σε συγκεκριμένη ελεγχόμενη περιοχή και θα πρέπει να προμηθευτείτε άδεια από τον κυνηγετικό σύλλογο Έδεσσας.

 Δύο σημαντικές ανοικτές εκδηλώσεις οργανώνονται από τον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο ανήμερα του Αγ.Γεωργίου στο χώρο του ομώνυμου παρεκκλησιού ενώ στις 15 Αυγούστου είναι το ετήσιο αντάμωμα. Αμφότερες οι εκδηλώσεις έχουν πλήρες τοπικό εδεσματολόγιο συνοδεία χάλκινης μακεδονικής μπάντας με χορευτικά συγκροτήματα της περιοχής. Στην ίδια περιοχή προς το χωριό Κερασιά σε ένα ξέφωτο του δάσους οργανώνεται κάθε χρόνο το πρώτο 15ήμερο του Αυγούστου, ανοικτή κατασκήνωση από τους Φίλους του Καϊμάκτσαλάν με τοπική μουσική, φασολάδα, και γίδα βραστή σε ημερήσια διάταξη. 

Σήμερα οι κάτοικοι του Αγ.Αθανασίου κοιτούν περήφανα το χωριό τους που αν και έχει αλλάξει δραστηριότητες εν τούτοις παραμένει ένας τόπος ανοιχτός και φιλόξενος όλες τις εποχές του χρόνου δίπλα στην φύση και τις εναλλαγές της.

Πηγές : Αρχείο ΔΕΚΕ

Ιστορία της πόλης & της περιοχής 

Υπαίθριες Δραστηριότητες